Plany
Zgodnie z Rozkazem Ogólnym Nr 1 Komendanta Okręgu AK Kielce „Przygotowania do akcji powstańczej”, z dnia 29 czerwca 1944r., poza zgrupowaniami dywizyjnymi miały zostać utworzone, z nadwyżek zmobilizowanych żołnierzy cztery brygady piechoty.
Zgodnie z rozkazem powstać miały:
Brygada Radomska – tworzona przez Inspektorat „A” Radomski,
Brygada Sandomierska – tworzona przez Inspektorat „C” Sandomierski,
Brygada Kielecka – tworzona przez Inspektorat „D” Kielecki,
Brygada Częstochowska – tworzona przez Inspektorat „E” Częstochowski.
Inspektorat „E” Częstochowski w pierwszej kolejności miał odtworzyć 7 Dywizję Piechoty w składzie 27 i 74 pułki piechoty formowane w Obwodach: Częstochowa, Włoszczowa i Radomsko. Dopiero w następnej kolejności planowano utworzenie brygady.
Na początku sierpnia 1944r. rozpoczęła się mobilizacja oddziałów 7 Dywizji Piechoty, które następnie odeszły na koncentrację związaną z marszem na pomoc walczącej Warszawie. Oddziały 7 Dywizji nie posiadały pełnych stanów tak więc trudno było mówić o mobilizacji nadwyżek do utworzenia planowanej Brygady Piechoty. Sytuację pogłębiał brak uzbrojenia.
Dowódcą Częstochowskiej Brygady Piechoty wyznaczono Inspektora Częstochowskiego mjr Tadeusza Króla „Dołęga”. Z całą pewnością możemy stwierdzić, że Inspektor Częstochowski „Dołęga” utworzył jedynie zalążek sztabu brygady przekształcając w niego dotychczasowy sztab Inspektoratu Częstochowskiego. Nie była to zapewne wtedy rozbudowana struktura bowiem część oficerów inspektoratu odeszła do tworzących się pułków.
Z ocalałych dokumentów wiemy jedynie, że brygada miała składać się z 1 i 2 pułków. 10 sierpnia 1944r. Rozkazem Szczególnym dotyczącym służby duszpasterskiej Okręgu "Jodła" na stanowisko kapelana Brygady Częstochowskiej mianowano księdza "Czesławskiego" NN z Obwodu Częstochowskiego. W 1 pułku brygady funkcję kapelana miał pełnić ksiądz "Witkowski" NN z Obwodu Radomsko, a w 2 pułku ksiądz "Halicz" z Obwodu Włoszczowa.
O słabości struktur zalążkowego sztabu brygady niech świadczy fakt, że w Rozkazie Organizacyjnym Nr 4/44 Komendanta Okręgu za szkolenie żołnierzy Częstochowskiej Brygady Piechoty miał odpowiadać dowódca 7 Dywizji Piechoty AK, płk dypl. Gwido Karol Kawiński "Czesław".
Niestety na podstawie dostępnych źródeł nie jesteśmy w stanie napisać nic więcej o Częstochowskiej Brygadzie Piechoty.
Źródła
Podczas opracowywania powyższego tekstu korzystaliśmy z następujących źródeł:
Adamczyk M., Tomczyk J.: „Burza” w okręgu radomsko-kieleckim w świetle dokumentów,
Archiwum własne Dionizego Krawczyńskiego,
Borzobohaty W.: „Jodła”,
Massalski A. i Meducki S.: „Armia Krajowa Okręg Radomsko-Kielecki”,
Plany
Zgodnie z Rozkazem Ogólnym Nr. 1, z 29 czerwca 1944r., poza zgrupowaniami dywizyjnymi Komendant Okręgu przewidywał utworzenie, z nadwyżek zmobilizowanych żołnierzy czterech brygad piechoty.
Zgodnie z rozkazem powstać miały:
Brygada Radomska – tworzona przez Inspektorat „A” Radomski,
Brygada Sandomierska – tworzona przez Inspektorat „C” Sandomierski,
Brygada Kielecka – tworzona przez Inspektorat D Kielecki,
Brygada Częstochowska – tworzona przez Inspektorat „E” Częstochowski.
Musimy zaznaczyć, że plany dotyczące wielkich jednostek (w tym brygad) nie zostały zrealizowane z powodu szybkiego przesuwania się frontu (obwody: Sandomierz, Opatów, Kozienice) oraz mniejszej ilości zmobilizowanych żołnierzy (problemem byli żołnierze z organizacji scalonych w ostatnim czasie oraz brak broni). Problem ten w najmniejszym stopniu dotknął Kieleckiej Brygady Piechoty.
Wiemy, że zgodnie z rozkazami jej dowódcą był dotychczasowy Inspektor Kielecki ppłk Józef Mularczyk "Żor". Nie znamy składu sztabu brygady, ale należy przypuszczać, że został on utworzony w stanie zalążkowym z dotychczasowych oficerów sztabu Inspektoratu Kieleckiego. Na podstawie Rozkazu Szczególnego Komendanta Okręgu z dnia 10 sierpnia 1944r dotyczącego służby duszpasterskiej w Okręgu "Jodła" wiemy jedynie, że kapelanem brygady został ks. Janusz Przyłęcki „Pęsa”.
W skład Brygady wchodziły dwa pułki: Kielecki i Jędrzejowski. Oba zajmują poważne miejsce w historii oddziałów Armii Krajowej dlatego poświęcamy im osobne miejsca.
Dowództwo
Niestety niewiele wiemy o obsadzie personalnej Dowództwa Kieleckiej Brygady Piechoty, ale i te szczątkowe informacje przedstawiamy:
Dowódca Brygady
Kapelan
Źródła
Podczas opracowywania powyższego tekstu korzystaliśmy z następujących źródeł:
Adamczyk M., Tomczyk J.: „Burza” w okręgu radomsko-kieleckim w świetle dokumentów,
Archiwum własne Dionizego Krawczyńskiego,
Borzobohaty W.: „Jodła”,
Massalski A. i Meducki S.: „Armia Krajowa Okręg Radomsko-Kielecki”,
W Inspektoracie Radomskim
Wedle pierwotnych planów Radomska Brygada Piechoty miała zostać utworzona w Inspektoracie Radomskim jako jedna z czterech brygad w Okręgu.
Zgodnie z Rozkazem Ogólnym Nr. 1, z 29 czerwca 1944r., poza zgrupowaniami dywizyjnymi Komendant Okręgu przewidywał utworzenie, z nadwyżek zmobilizowanych żołnierzy czterech brygad piechoty.
Zgodnie z rozkazem powstać miały:
Brygada Radomska – tworzona przez Inspektorat "A" Radomski,
Brygada Sandomierska – tworzona przez Inspektorat "C" Sandomierski,
Brygada Kielecka – tworzona przez Inspektorat "D" Kielecki,
Brygada Częstochowska – tworzona przez Inspektorat "E" Częstochowski.
Tak więc pierwotne plany zakładały, że Brygada Radomska zostanie utworzona w Inspektoracie Radomskim, a jej dowódcą zostanie Inspektor, którym był wtedy ppłk Zygmunt Żywocki "Kostur".
W Inspektoracie Starachowickim
Musimy zaznaczyć, że plany dotyczące wielkich jednostek (w tym brygad) nie zostały zrealizowane z powodu szybkiego przesuwania się frontu (obwody: Sandomierz, Opatów, Kozienice) oraz mniejszej ilości zmobilizowanych żołnierzy (problemem byli żołnierze z organizacji scalonych w ostatnim czasie oraz brak broni).
Problemy wynikające z opisanej sytuacji dotknęły także Inspektoratu Radomskiego, który w pierwszej kolejności miał odtwarzać 72 pp (Obwód Radom) i 172 pp (Obwód Kozienice). Problemy z uzbrojeniem oraz z mobilizacją na terenie Obwodu Kozienice (trwały tam już walki frontowe w ramach przyczółka warecko-magnuszewskiego) sprawiły, że Inspektor Radomski podjął decyzję o organizacji w pierwszej kolejności 72pp (łącznie z Obwodów Radom i Kozienice).
Komenda Okręgu widząc te przeszkody w realizacji planów, zmuszona została dokonać zmian. Utworzenie Brygady Radomskiej przekazano do realizacji Inspektoratowi Starachowickiemu. Potwierdza to Rozkaz Szczególny Nr. 2 Komendanta Okręgu z dnia 30 lipca 1944r.
Radomska Brygada Piechoty tworzona przez Inspektorat „B” Starachowicki miała składać się z dwóch pułków: Konecki Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Końskie i Iłżecki Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Iłża. Na dowódcę wyznaczono Inspektora Starachowickiego mjr. Stefana Gądzio „Kos”. Potwierdza to niejako Rozkaz Szczególny Komendanta Okręgu z 10 sierpnia 1944r. w sprawie służby duszpasterskiej Okręgu "Jodła", który do Brygady Radomskiej przydziela kapelanów z Obwodów Końskie i Iłża. Jest to jednak czas mobilizacji zgrupowań dywizyjnych. W pierwszej kolejności Inspektorat miał odtworzyć 272 pp ze składu 28 Dywizji Piechoty AK, ale po zmianach, ostatecznie odtwarzał 3 pp ze składu 2 Dywizji Piechoty AK. Mobilizowane na terenie Obwodów Iłża i Końskie oddziały zasilały tworzony pułk i organizacja brygady zeszła na plan dalszy.
Do rozbudowy brygady, a dokładnie do utworzenia Iłżeckiego Pułku Piechoty doszło dopiero miesiąc później, ale jemu poświęcimy osobny rozdział. Konecki Pułk Piechoty w strukturach brygady nie powstał nigdy bowiem jesienią 1944r. na terenie tego obwodu prowadzone były ciężkie walki przez oddziały AK.
Ponownie w Inspektoracie Radomskim
Do kolejnej zmiany dochodzi jesienią 1944r. Z Rozkazu Organizacyjnego Nr. 4/44 z dnia 12 października 1944r. Komendanta Okręgu dowiadujemy się, że tworzenie Brygady Radomskiej ponownie znalazło się w gestii Inspektoratu "A" Radomskiego. Potwierdza to kolejny Rozkaz Organizacyjny Nr. 5/44. z 24 października 1944r.
W tym czasie nie istnieje już jednak Iłżecki Pułk Piechoty. Po bitwie pod Piotrowym Polem pozostałości pułku przebywały jeszcze w lasach do początku listopada, ale pozostających w ciężkich warunkach żołnierzy rozkaz obchodził zapewne najmniej.
Nie znaleźliśmy niestety jakichkolwiek dokumentów świadczących o planach organizacyjnych co do powołania brygady w ramach Inspektoratu Radomskiego.
Źródła
Podczas opracowywania powyższego tekstu korzystaliśmy z następujących źródeł:
Adamczyk M., Tomczyk J.: „Burza” w okręgu radomsko-kieleckim w świetle dokumentów,
Archiwum własne Dionizego Krawczyńskiego,
Borzobohaty W.: „Jodła”,
Massalski A. i Meducki S.: „Armia Krajowa Okręg Radomsko-Kielecki”,
Cztery brygady
Całokształt zagadnień wojskowych, politycznych i społecznych dotyczących powstania na naszym terenie określał wydany 29 czerwca 1944 roku Rozkaz Ogólny Nr 1 Komendanta Okręgu AK Kielce „Przygotowania do akcji powstańczej”.
Szczegółowe zadania zostały zamieszczone w kolejnych załącznikach do tego Rozkazu wydanych już 3 lipca 1944r. Poza zgrupowaniami dywizyjnymi przewidywał on utworzenie w okręgu czterech brygad, z nadwyżek zmobilizowanych żołnierzy.
Zgodnie z rozkazem powstać miały:
Brygada Radomska – tworzona przez Inspektorat "A" Radomski,
Brygada Sandomierska – tworzona przez Inspektorat "C" Sandomierski,
Brygada Kielecka – tworzona przez Inspektorat "D" Kielecki,
Brygada Częstochowska – tworzona przez Inspektorat "E" Częstochowski.
Można się zastanowić dlaczego w wykazie brakuje Inspektoratu "B" Starachowickiego? Na jego terenie miał być odtwarzany 272 pp, a dodatkowe 17 plutonów miało być przekazanych do dyspozycji Inspektoratu "A" Radomskiego. Być może w ten sposób chciano odciążyć Inspektorat?
Życie zmienia plany
Musimy zaznaczyć, że plany dotyczące wielkich jednostek (w tym brygad) nie zostały zrealizowane z powodu szybkiego przesuwania się frontu (obwody: Sandomierz, Opatów, Kozienice) oraz mniejszej ilości zmobilizowanych żołnierzy (problemem byli żołnierze z organizacji scalonych w ostatnim czasie oraz brak broni).
W przypadku brygad już pod koniec lipca Komendant Okręgu był zmuszony dokonać przesunięć zgodnie z którymi w dalszym ciągu miały powstać cztery brygady, ale... niektórzy uważają, że trzy. W nowych okolicznościach jednostki miały być tworzone, w niektórych przypadkach, przez inne struktury organizacyjne:
Radomska Brygada Piechoty miała być tworzona przez Inspektorat „B” Starachowicki i miała składać się z dwóch pułków: Konecki Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Końskie i Iłżecki Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Iłża. Na dowódcę planowano Inspektora Starachowickiego mjr. Stefana Gądzio „Kos”.
Kielecka Brygada Piechoty tworzona przez Inspektorat „D” Kielecki miała składać się z dwóch pułków: Kielecki Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Kielce i Jędrzejowski Pułk Piechoty tworzony w Obwodzie Jędrzejów. Na dowódcę został wyznaczony Inspektor Kielecki ppłk Józef Mularczyk „Żor”,
Częstochowska Brygada Piechoty tworzona przez inspektorat „E” Częstochowski na dowódcę której wyznaczono Inspektora Częstochowskiego mjr Tadeusza Króla „Dołęga”.
W niektórych dokumentach pomijana jest na tym etapie Brygada Sandomierska, ale o zamyśle jej utworzenia zapewne nie zapomniano bowiem pojawia się w kolejnych rozkazach. Zresztą jesienią 1944r. organizacja Radomskiej Brygady Piechoty ponownie została przeniesiona do Inspektoratu Radomskiego.
Różne były losy brygad. Niektórym udało się sformować rozwinięte struktury, które zostaną opisane w kolejnych rozdziałach. Niezależnie jednak od stanu organizacyjnego Komenda Okręgu nie posiadała jednak „pomysłu” na wykorzystanie bojowe tych jednostek.
Ostatecznie z powodu zwiększenia nasycenia terenu przez jednostki niemieckie Brygady, których uzbrojenie było dosyć skromne) zostały rozformowane.
Źródła
Opracowując ten materiał korzystaliśmy z następujących źródeł:
Borzobohaty W.: „Jodła”,
Massalski A. i Meducki S.: „Armia Krajowa Okręg Radomsko-Kielecki”.
Powołanie brygady
Zgodnie z Rozkazem Ogólnym Nr. 1, z 29 czerwca 1944r., poza zgrupowaniami dywizyjnymi Komendant Okręgu przewidywał utworzenie, z nadwyżek zmobilizowanych żołnierzy czterech brygad piechoty.
Zgodnie z rozkazem powstać miały:
Brygada Radomska – tworzona przez Inspektorat „A” Radomski,
Brygada Sandomierska – tworzona przez Inspektorat "C" Sandomierski,
Brygada Kielecka – tworzona przez Inspektorat „D” Kielecki
Brygada Częstochowska – tworzona przez Inspektorat „E” Częstochowski.
Znikająca brygada
W ocalałych rozkazach od początku sierpnia 1944r. nie znajdujemy śladów dotyczących brygady, ale jednocześnie nie ma rozkazu o zaniechania jej tworzenia. Jest to o tyle logiczne, że teren Inspektoratu Sandomierskiego znajdował się wtedy już z drugiej strony frontu (pod okupacją sowiecką) i trudno było zajmować się terenem z którym nie ma łączności.
Nie oznacza to jednak, że organizacja brygady została zapomniana przez dowództwo okręgu. W Rozkazie Organizacyjnym Nr 4/44 Komendanta Okręgu z 12 października 1944r. w pkt.9 czytamy "Zachowuję również organizację brygad: Sandomierskiej, Kieleckiej, Radomskiej i Częstochowskiej. Brygady te w obecnej chwili nie będą posiadały broni na cały stan i stanowią drugi z kolei rzut przy ogólnej mobilizacji..."
Rozkaz ten dokonuje także jeszcze jednej, istotnej zmiany. Komendant Okręgu połączył Inspektoraty "B" i "C" (Starachowicki i Sandomierski) tworząc z nich Podokręg na czele którego stanął Antoni Żółkiewski "Lin", który zachował także stanowisko dowódcy 2 DP AK.
Tak więc od 12 października mobilizacja Sandomierskiej Brygady Piechoty leżała w gestii Podokręgu składającego się z Inspektoratów "B" Starachowickiego i "C" Sandomierskiego. Ta sytuacja trwała jedynie 12 dni.
W Inspektoracie Starachowickim
Już 24 października 1944r. w Rozkazie Organizacyjnym 5/44 Komendant Okręgu anulował decyzję powołania Podokręgu. Utrzymał jednak w mocy decyzję o połączeniu wymienionych inspektoratów w jedną całość, które od tej pory tworzyły Inspektorat B składający się z Obwodów: Sandomierz, Opatów, Iłża i Końskie.
Tak więc dowódcą Brygady Sandomierskiej, tworzonej w Inspektoracie Starachowickim, miał zostać Inspektor Starachowicki mjr. Stefan Gądzio „Kos”. Jesień 1944r nie była już jednak dobrym czasem na tworzenie planów nowych jednostek gdy należało zapewnić bezpieczeństwo żołnierzom demobilizowanych jednostek. Nie natrafiliśmy na jakiekolwiek ślady związane z brygadą z tego okresu.
Ostatnia zmiana zaszła także w październiku 1944r. kiedy to Komendant Okręgu dokonał zmiany na stanowisku Inspektora Starachowickiego. Mjr. "Kos" został przeniesiony do Komendy Okręgu, a jego miejsce zajął mjr. Józef Włodarczyk "Wyrwa". To on byl formalnie ostatnim dowódcą brygady.
Źródła
Podczas opracowywania powyższego tekstu korzystaliśmy z następujących źródeł:
Adamczyk M. i Tomczyk J.: „Burza” w okręgu radomsko-kieleckim w świetle dokumentów,
Archiwum własne Dionizego Krawczyńskiego,
Borzobohaty W.: „Jodła”,
Massalski A. i Meducki S.: „Armia Krajowa Okręg Radomsko-Kielecki”.