Oddział partyzancki Podobwodu Skarżysko-Kamienna (Obwód Iłża) - dowodził nim przez cały czas istnienia ppor. Seweryn Maczuga „Wrzos”, który podczas okupacji używał fałszywego nazwiska Andrzej Bielański (nazwisko to przybrał po 1945r. jako oficjalne). W opracowaniu używamy pierwszego nazwiska choć w niektórych opracowaniach podawane jest nazwisko konspiracyjne.
Geneza oddziału
W połowie kwietnia 1944r. za zgodą Komendanta Podobwodu Skarżysko por. Franciszka Walewskiego „Stryjek” utworzony został oddział partyzancki. U podłoża tej decyzji leżał fakt, że w tym okresie coraz większa liczba żołnierzy z podobwodu była zagrożona aresztowaniem i musiała się ukrywać.
Aby nie odsyłać „spalonych” do działających w okolicy oddziałów partyzanckich, głównie oddział Antoniego Hedy „Szary”, zdecydowano się utworzyć własną grupę zbrojną. Na dowódcę oddziału wyznaczono ppor. Seweryna Maczugę „Wrzos. Pierwszymi żołnierzami oddziału byli członkowie konspiracyjnej kompanii „Malwa”, której dowódcą był właśnie „Wrzos”. Jej trzon stanowiły plutony: 107 Mirzec, dowódca ppor. Franciszek Bilski „Tom”, 108 Tychów Stary, dowódca ppor. Franciszek Zaborski „Kokleks” i 110 Gadka, dowódca wcześniej „Wrzos”, a po jego odejściu na dowódcę oddziału leśnego plut. NN „Kos”. Początkowo nieliczny oddział systematycznie się rozbudowywał najpierw w oparciu o żołnierzy kompanii „Malwa”, później całego podobwodu, a nawet spoza jego struktur.
Zapewne jedną z pierwszych grup które weszły w skład oddziału była grupa 21 sowieckich żołnierzy, którzy służyli dla Niemców i wchodzili w skład straży w fabryce „Hasag”. Zapewne za namową żołnierzy kompanii „Malwa” pracujących w zakładzie zdezerterowali oni, 23 kwietnia 1944r., ze służby i z pełnym uzbrojeniem przeszli do lasu oddając się pod dowództwo ppor. „Wrzosa”.
Maj 1944r. - Mierzec
Prawdopodobnie pierwsza akcja oddziału miała miejsce w maju 1944r. Było nią opanowanie posterunku policji granatowej w Mircu. Akcja była dobrze przygotowana. Po wejściu partyzantów do pomieszczeń posterunku, znajdujących się na parterze budynku urzędu gminnego, policjanci poddali się. Pięciu z nich przyłączyło się do oddziału co potwierdza, że jedynie udawali oni walkę. Podczas akcji zdobyto kilkanaście karabinów, amunicję i 4 granaty.
22 czerwca 1944r. - kolejówka
W czerwcu 1944r. oddział liczył ok. 80 żołnierzy i decydował się na coraz poważniejsze akcje. 22 czerwca, oddział wysadził pociąg towarowy koło Michałowa na trasie Skarżysko – Starachowice. Zniszczeniu uległa lokomotywa i kilka wagonów transportu wojskowego, a przerwa w ruchu trwała prawie 10 godzin.
Rozrost oddziału
W lipcu stan oddziału osiągnął ok. 120 ludzi. Rozbudowa oddziału wymusiła jego kolejną reorganizację. Około 20 lipca 1944r. przeprowadzono nowy podział na plutony i drużyny.
Pod koniec lipca, na rozkaz Komendant Podobwodu, oddział przeszedł do lasu między Młodzawami, a Mostkami, gdzie doszło do spotkania z innym oddziałem partyzanckim podobwodu dowodzonym przez por. Kazimierza Kosmalę „Młot”.
1 sierpnia w oddziale „Wrzosa” było już 134 żołnierzy. Uzbrojenie na ten dzień przedstawiało się następująco: 1 ckm, 2 lkm, 4 rkm, 3 mp, 1 sten, 1 pepesza, 43 karabiny Mauser, 5 pistoletów, 11 granatów obronnych i 8 granatów zaczepnych. Tak więc nawet połowa żołnierzy nie posiadała uzbrojenia.
1 sierpnia 1944r. - Mostki
1 sierpnia oddział przeprowadził także kolejną akcję zbrojną. Na zakręcie drogi z Mostek do Siekierna zorganizowano zasadzkę. Wzięło w niej udział 38 partyzantów uzbrojonych w 2 rkm, 2 mp, 26 kb, 6 pistoletów i kilkanaście granatów. W zasadzkę wpadł konwój trzech wozów ze zrabowanym w okolicznych wioskach zbożem i mięsem ochraniany przez 16 własowców, z czego 10 na koniach wierzchowych. W wyniku walki 15 kolaborantów poległo i tylko jednemu udało się zbiec. Bez strat własnych zdobyto 12 kb, 1 mp i 3 pistolety, złapano także 7 koni. Zrabowaną żywność zwrócono na wieś.
Reorganizacja przed "Burzą"
W pierwszych dniach sierpnia przygotowania do akcji Burza weszły w decydującą fazę. Oddział przeformowano w kompanię, ale jednocześnie przeprowadzono jego kolejną reorganizację. Ze względu na brak oficerów z oddziału por. Kazimierza Kosmali „Młot” przeniesieni zostali: dotychczasowy zastępca „Młota” ppor. Roman Chrzanowski „Korab” oraz dowodzący plutonami pchor. Franciszek Zaborski „Kokleks” i pchor. Julian Kosiński „Rafał”.
Prawdopodobnie do przyjęciu oficerów oddział „Wrzosa” przeszedł do lasów starachowickich gdzie, 6 sierpnia, zastała go rozkaz o mobilizacji do akcji „Burza”.
Źródła
Opracowując powyższy materiał korzystaliśmy z następujących źródeł:
Borzobohaty W.: „Jodła”,
Rell J. Podobwód ZWZ-AK „Morwa” Skarżysko-Kamienna,
Wójcik R.: Zarys dziejów 3 pp Leg. AK