Heda Antoni

Pseudonimy: „Ząb”, „Szczupak”, „Szary”
Stopień wojskowy: plutonowy/ppor./kapitan
Komendant Podobwodu Iłża w Obwodzie Iłża
Dowódca oddziału partyzanckiego
Dowódca II batalionu 272 pp
Dowódca II batalionu 3 pp Leg.
Dowódca 3 pp Leg.

Warto na wstępie wyjaśnić nieścisłości związane z pisownią nazwiska. Od lat poprawna pisownia nazwiska to „Cheda” jednakże w latach pięćdziesiątych w dokumentach pojawiła się zmiana, która oficjalnie obowiązuje do dziś.

Dzieciństwo i młodość

A.Heda zdjęcie z 1936 r.

Urodził się 11 października 1916 roku w Małomierzycach koło Iłży. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny. Był dzieckiem Jana, rolnika i Antoniny z Dziurów. Miał aż ośmioro rodzeństwa – pięciu braci i trzy siostry.
-w 1923 roku rozpoczął naukę w miejscowej szkole powszechnej,
-w 1931 roku dostał się do Kolejowej Szkoły Technicznej w Radomiu gdzie został uczniem wydziału mechaniczno-elektrycznego (praktyki odbywał na stacji w Skarżysku-Kamiennej oraz w Fabryce Sprawdzianów w Warszawie która była częścią Państwowej Wytwórni Uzbrojenia),
-w 1936 roku ukończył szkołę i rozpoczął pracę na stacji kolejowej w Radomiu,
-we wrześniu 1936 r. podjął się pracy w Fabryce Zbrojeniowej w Starachowicach gdzie został zatrudniony w izbie pomiarów,
-w 1937 r. otrzymał powołanie do Szkoły Podchorążych Rezerwy 2. Dywizji Legionów w Sandomierzu. -po jej ukończeniu, w stopniu plutonowy podchorąży, otrzymał przydział do plutonu ciężkich karabinów maszynowych w 4 pułku piechoty Legionów w Kielcach,
-we wrześniu 1938 roku, po odbyciu służby wojskowej, powrócił do pracy w Starachowicach. Pracował najpierw w izbie pomiarów, a następnie w biurze konstrukcyjnym (w zespole ulepszającym konstrukcje głowic do przeciągania gwintów w lufach armatnich),

Okupacja niemiecka

-1 września 1939 roku, w dniu wybuchu II wojny światowej, uczestniczył w przygotowaniach do umocnienia fabryki w Starachowicach. Następnie uzbraja grupkę żołnierzy w 5 karabinów KBK uzyskanych w Rejonowej Komisji Uzupełnień na Wierzbniku,
-6 września ok. godz. 14.00 do Starachowic usiłowały wjechać od strony Pawłowa dwa wozy pancerne wyposażone w działka kal. 20 mm. W miejscu gdzie rozwidlają się drogi do Wąchocka i do stacji kolejowej Wierzbnik zostały one ostrzelane przez dwa polskie działa przeciwpancerne. Jeden został rozbity, a drugi z uszkodzoną wieżyczką obrotową pojechał w stronę stacji kolejowej. Tam obsługa została wybita przez grupkę pod dowództwem Hedy, a zdobyty wóz pancerny przeprowadzono na teren zakładu gdzie usunięto uszkodzenie. Początkowo Heda zamierza bronić Starachowic, ale ostatecznie opuszcza miasto.
-8 września w Tychowie Heda dołączył do 51 pp dowodzonego przez płk E. Fieldorfa który przydziela go do sztabu pułku. Razem z 51 pp bierze udział w bitwie pod Iłżą,
-po przeprawieniu się przez Wisłę dołączył do oddziału złożonego z żołnierzy z różnych jednostek nad którym dowództwo obejmuje major Południowski,
-kampanię obronną kończy 5 października 1939 r. walcząc w składzie zgrupowania generała Kleeberga,
-po zakończeniu działań wojennych powraca do rodzinnego domu, gdzie zajmuje się gromadzeniem broni pozostawionej na pobojowiskach,

A.Heda zdjęcie z okupacji niemieckiej

-w styczniu 1940 roku wstępuje do Organizacji Orła Białego, ale kontakty konspiracyjne urywają się bardzo szybko bowiem już 29 stycznia 1940 r., Niemcy rozpoczynają masowe aresztowania w Skarżysku-Kamiennej,
-nawiązuje kontakt z kpt. Antonim Wyporkiem „Sęp”, pierwszy Komendant Obwodu Iłża Związku Walki Zbrojnej i na jego polecenie rozpoczyna organizować struktury konspiracyjne,
-aresztowania rozpoczęte przez Niemców w kwietniu 1940 w Starachowicach i Iłży zahamowały rozwój organizacji, a część osób, w tym Heda, zaczęło się ukrywać,
-w pierwszych dniach lipca 1940 roku na prośbę swojego konspiracyjnego współpracownika ppor. Antoniego Dziury „Sen” udaje się z nim na teren okupacji sowieckiej aby odnaleźć jego żonę i syna. Po przekroczeniu Bugu w okolicach Terespola zostali zatrzymani przez NKWD i po kilku miesiącach uwięzienia i przesłuchań w Brześciu w kwietniu 1941 roku odczytano im wyrok skazujący na 7 lat zesłania za nielegalne przekroczenie granicy,
-chcąc oddalić perspektywę wyjazdu na Syberię Heda razem ze swoim towarzyszem zastosował już podczas transportu sprytny fortel: podsuwając fałszywe informacje jednemu z więziennych donosicieli. W efekcie Heda i Dziura powrócili do Brześcia, a Sowieci wznowili przeciwko nim śledztwo. Ostatecznie na początku czerwca 1941 roku zostali skazani na 12 lat zesłania,
-22 czerwca Niemcy zaatakowali Związek Sowiecki. Załoga twierdzy w Brześciu zbiegła, wobec czego polscy więźniowie po prostu wyszli na wolność. Wśród nich znajdowali się Heda i Dziura. Niestety zostali przez Niemców aresztowani i jako sowieccy żołnierze odesłani do Stalagu 107 (Dziura za namową Hedy ucieka z transportu),
-w grudniu 1941 roku Heda ucieka ze Stalagu i powraca w rodzinne strony,
-w pierwszej połowie 1942 roku działa u boku komendanta Rejonu Iłża ppor. Stanisława Piaska „Błysk” będąc jego zastępcą,
-w czerwcu 1942 r., z chwilą przejścia „Błyska” do Batalionów Chłopskich, otrzymał nominację na stanowisko Komendanta Podobwodu Iłża,
-6/7 sierpnia 1943 r. zorganizował i dowodził akcją opanowania więzienia w Starachowicach podczas której uwolniono około 60 ludzi. Blisko połowa z nich pozostała w lesie i pod dowództwem Zygmunta Kiepasa „Krzyk” (także uwolniony podczas akcji) utworzyła oddział partyzancki.
-we wrześniu 1943r. na własne życzenie zostaje odwołany z funkcji Komendanta Podobwodu (dawna nazwa Rejon) Iłża i zostaje dowódcą oddziału partyzanckiego,
-w listopadzie 1943r. oddział został podporządkowany Inspektorowi Starachowickiemu, a ten wyznaczył dla niego nowy teren działania – Obwód Końskie. Zimę oddział spędził jednak na swoim terenie ,
-w kwietniu 1944 r. oddział przeniósł się do lasów między Skarżyskiem, a Końskimi,

-być może od chwili podporządkowania oddziału partyzanckiego Inspektorowi Starachowickiemu Antoni Heda objął jednocześnie funkcję szefa Referatu Walki Bieżącej (Kedyw) Inspektoratu. Opinię taką głosi D.Krawczyński, ale jednocześnie zaznacza, że brak jest dokumentów potwierdzających. Heda miałby pełnić tą funkcję do czasu mobilizacji do akcji "Burza",
-w pierwotnych planach mobilizacyjnych do akcji „Burza” uwzględniany był jako kompania ze składu II batalionu 272 pp, który miał odtwarzać Inspektorat Starachowice. Niestety ta część historii przydziału oddziału jest przez wielu historyków pomijana,
-od początku sierpnia 1944 r. przystąpiono do prac nad rozwinięciem oddziału dowodzonego przez Hedę do stanu pełnego batalionu,
-17 sierpnia Komendant Korpusu Kieleckiego AK podjął decyzję że rozwiązuje 3 pułk piechoty Legionów odtwarzany przez Obwód Opatów, ale jednocześnie podjęto decyzję o utworzeniu 3 pułku piechoty w oparciu o oddziały zmobilizowane w Inspektoracie Starachowice. Tak więc od 18 sierpnia oddział Hedy stał się II batalionem 3 pp Leg., a on sam jego dowódcą,
-od 8 października 1944 r. dowódca 3 pp Leg.,
-pod koniec listopada 1944 r. nastąpiła demobilizacja pułku, a w lesie (w okolicach Wólki Zychowej) pozostał jedynie kadrowy oddział, który dotrwał do stycznia 1945 r.,

Za Sowieta

A.Heda z Rexem, zdjęcie z 1943 r.

-w styczniu lub w lutym 1945 r. Heda spotkał się z porucznikiem Konopką (szef radomskiego Urzędu Bezpieczeństwa) co przez tego ostatniego było traktowane jako ujawnienie. Niezależnie od tego Heda działa w Delegatury Sił Zbrojnych utrzymując kontakt, ze swoimi żołnierzami,
-7 kwietnia 1945 r., żeni się w Wolborzu z Wacławą Kotlicką „Narcyza” (rodzinna miejscowość narzeczonej),
-od maja 1945 r. przeprowadza kilka akcji zdobywając fundusze na utrzymanie struktur,
-prawdopodobnie w czerwcu ówczesny Inspektor Kielecki mjr Stefan Gądzio "Kos" wydał Hedzie rozkaz rozpoczęcia przygotowań do opanowania więzienia w Kielcach,
-w nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 r., na czele oddziałów liczących łącznie ok. 250 żołnierzy, opanował komunistyczne więzienie w Kielcach skąd uwolnił około 350 żołnierzy AK i członków innych organizacji,
-zmienił nazwisko na Antoni Wiśniewski i kilkukrotnie przeprowadzał się nie prowadząc działalności konspiracyjnej. Wreszcie osiadł w Olsztynie, gdzie podjął się pracy w Emilianowie.
-w lipcu 1948 roku został zatrzymany w Gdyni przez UB. Prawdopodobnie został wydany przez przyjaciela. Więziono go na Rakowieckiej w Warszawie i na Mokotowie, w X Pawilonie,
-w końcu w grudniu 1949 roku rozpoczął się proces. Oskarżono go głównie o działalność przeciwko nowej władzy komunistycznej, akcje wyzwalania więzień. Jego obrońcą został adwokat Winiarski,
- 4 stycznia 1950 roku ogłoszony został wyrok skazujący Hedę na cztery wyroki śmierci. W oczekiwaniu na wyrok został osadzony w celi więzienia na ul. Zamkowej w Kielcach (więzienie które opanował),
-w kwietniu 1950 roku został ułaskawiony dekretem ówczesnego prezydenta Bolesława Bieruta. Karę śmierci zmieniono na dożywocie,
-w 1956 roku Heda został objęty amnestią i wyszedł na wolność (16 listopada 1956 r.)po ośmiu latach spędzonych w celi,
-podjął pracę a w latach sześćdziesiątych zakupił działkę w Kaniach pod Warszawą, gdzie w przyszłości miał zbudować dom. W latach osiemdziesiątych zaangażował się w działalność „Solidarności”. Wszedł w skład władz Niezależnego Związku Kombatantów,
-13 grudnia 1981 roku został aresztowany i osadzony w więzieniu w Białołęce. Zwolniono go w czerwcu 1982 roku,
-w 1990 uzyskał awans do stopnia pułkownika, a w 2006 roku został mianowany generałem brygady,
Zmarł 14 lutego 2008 roku w Warszawie. 21 lutego odbyła się uroczysta msza żałobna. Następnie przeprowadzono ceremonię pogrzebową. Ciało Hedy złożono obok jego żony w rodzinnej mogile w Podkowie Leśnej.