Geneza I batalionu 74 pp

Zgodnie z planem Odtwarzania Sił Zbrojnych na terenie Inspektoratu Częstochowskiego miała zostać odtworzona 7 Dywizja Piechoty, składająca się z 27 i 74 pułków piechoty. Dowódcami poszczególnych batalionów mieli zostać dotychczasowi Komendanci Obwodów.

     7 czerwca 1944r. Komendant Okręgu Kielce, Jan Zientarski „Mieczysław”, spotkał się z uwolnionym podstępem z niemieckiego więzienia, kapitanem Hipolitem Świderskim, który pod pseudonimem „Jur” kierował dotąd Obwodem Włoszczowa. Otrzymał on awans na majora i propozycję organizacji I batalionu 74 pp, który w niektórych materiałach nazywany jest batalionem szturmowym. Świderski przyjmuje propozycje, ale jednocześnie prosi o czas na wyleczenie obrażeń których doznał podczas śledztwa.
     Ostatecznie w połowie czerwca Świderski, pod nowym pseudonimem „Szary”, rozpoczyna prace przygotowawcze nad utworzeniem batalionu. Ma on się składać z dotychczasowych oddziałów partyzanckich działając na terenie Obwodów: Włoszczowa (1 kompania), Radomsko (2 kompania) i Częstochowa (3 kompania).
     W tym okresie ściśle współpracuje z Mieczysławem Tarchalskim „Marcin”, który dowodzi oddziałem partyzanckim Obwodu Włoszczowa i jednocześnie jest Szefem Kedyw tego obwodu. W połowie czerwca powołuje zresztą Tarchalskiego na stanowisko zastępcy dowódcy batalionu.
     W pierwszym miesiącu prace skupiają się nad obsadą stanowisk i organizacją przyszłego batalionu. Świderski opiera się na oficerach związanych z oddziałem Tarchalskiego. I tak jeszcze w połowie lipca szefem batalionu został ppor. Skoczyński „Łeb”, „Bartek”, a pod koniec tego miesiąca kapelanem ksiądz Jan Wojtasik „Janowski”.
Zgodnie z założeniami oficerem informacyjnym batalionu miał zostać por. Antoni Jacuński „Rak” (ze sztabu Inspektoratu Częstochowskiego), ale on pozostawał jeszcze w konspiracji i do batalionu dotarł później.

1 kompania I batalionu

Zgodnie z planem Odtwarzania Sił Zbrojnych 28 lipca 1944r., na bazie oddziału partyzanckiego Obwodu Włoszczowa, utworzona została 1 kompania I batalionu 74 pp.

     W dniu 28 lipca 1944r. obsada personalna kompanii przedstawiała się jak dotychczas w oddziale partyzanckim. Dowódcą kompanii był por. Mieczysław Tarchalski „Marcin” (jednocześnie pełni funkcję zastępcy dowódcy batalionu), a jego zastępcą por. Józef Rytel „Brzęk”.

     W chwili utworzenia kompania składała się z czterech plutonów oraz zwiadu konnego. W ciągu kolejnych dni skład kompanii ulegał poważnym zmianom, które opisane są w osobnej części:

Koncentracja w Brzozówce

W ostatnich dniach lipca 1944r. oddziały partyzanckie które miały tworzyć batalion zostały formalnie przekształcone w kompanie. Doszło także do koncentracji dwóch z nich.

     1 kompania utworzona z oddziału Mieczysława Tarchalskiego „Marcin” (Obwód Włoszczowa) i 2 kompania utworzona z oddziału Floriana Budniaka „Andrzej” (Obwód Radomsko) zgrupowały się w leśniczówce Brzozówki koło Cielętnik (Obwód Radomsko). Oczywiście zabudowania samej leśniczówki były zbyt małe żołnierzy zakwaterowano więc także w sąsiednich gajówkach, zabudowaniach pofolwarcznych majątku Cielętniki oraz w samym lesie.

     W niedzielę 30 lipca obok leśniczówki odprawiona została polowa Msza Święta po które oficerowie spotkali się na wspólnym obiedzie. Prawdopodobnie jeszcze tego samego dnia kompanie powróciły do swoich miejsc zakwaterowania.
Z dużym prawdopodobieństwem możemy stwierdzić, że obecny na koncentracji kpt. Hipolit Świderski „Jur”, „Szary” podczas koncentracji ustalał szczegóły przesunięć poszczególnych żołnierzy do sztabu batalionu. Np: ppor. Izydor Kurzeja „Kruk” z 1 kompanii został przesuniety do sztabu batalionu już 6 sierpnia 1944r., ale nie znamy jego ówczesnej funkcji.

Utworzenia zwiadu konnego batalionu

Być może już podczas koncentracji podjęto decyzję o powołaniu zwiadu konnego batalionu, który miał składać się z dotychczasowych zwiadów kompanii.

     Nie wiemy dokładnie kiedy nastąpiło utworzenie zwiadu konnego batalionu, ale nie później niż 6 sierpnia bowiem tego dnia do zwiadu został przeniesiony jeden z żołnierzy 1 kompanii. Dowódcą zwiadu został ppor Tadeusz Sikorski „Rogacz”, ale nie wiemy dokładnie kiedy objął funkcję.
     Na przestrzeni najbliższych miesięcy zmieniał się także obsada zwiadu. Z dostępnych materiałów udało nam się odtworzyć następującą listę żołnierzy. Z całą pewnością nie jest ona pełna, a żołnierze zostali przeniesieni do jednostki w różnym okresie:

- Adamski Wojciech ppor. „Czajka” – z-ca dowódcy,
- Brandt Letosław kpr. „Ramzes”,
- Czajkowski Leon kpr. „Kangur”,
- Ćwiek Zygmunt „Wilk”,
- Derek Lucjan „Szmuklerz”,
- Gredka Mieczysław sierż. „Zeus”,
- Lis Henryk „Kula”,
- Jaglic Piotr „Zrąb I” – prawdopodobnie od 22 sierpień 1944r.,
- Koldas Bolesław „Zawisza”,
- Koziński Tadeusz „Fikus”,
- Lohmann Stanisław plut. „Wilk”,
- NN „Topór”,
- NN „Wydra” - od 6 sierpień 1944r,
- Maciejowski Andrzej „Cień”,
- Marchewka Bolesław „Fernandez”,
- Młysek Józef kpr. „Roland”,
- Sikorski Tadeusz ppor. „Rogacz” –dowódca zwiadu konnego,
- Zagała Zdzisław „Grzbiet”,
- Rogoż Stanisław plut. „Szydło”,
- Wilden Roman „Topór” - od 5 październik 1944r.,
- Włoch Bolesław strz. „Śmiech”.

Reorganizacja

W końcu I dekady sierpnia Komendant Okręgu Kielce w towarzystwie dowódcy 7 Dywizji Piechoty oraz Inspektorem Częstochowskim wizytował jednostki batalionu, a podjęte decyzje wymusiły reorganizację jego struktur.

     Wizytacja 1 kompanii odbyła się na obozowisku Krogulec, a spotkanie z 2 kompanią odbyło się w lasach koło Gidel. Wiemy, że przemieszczający się oficerowie byli chronieni przez zwiad konny I batalionu. Celem inspekcji było sprawdzenie zaawansowania mobilizacji. Zapewne informacje o możliwościach mobilizacyjnych w Obwodzie Częstochowa sprawiły, że dokonano korekt w dotychczasowych planach mobilizacyjnych. Oddziały partyzanckie z Obwodu Częstochowa miały zgodnie z nimi utworzyć 3 kompanię I batalionu 74 pp, ale po zmianie miały zasilić mobilizowany dopiero w tamtejszym obwodzie II batalion 27 pp. Brakującą teraz w I batalionie kompanię postanowiono uzupełnić z nadwyżek osobowych pozostałych kompanii.

     W ślad za tą decyzją wydano odpowiednie rozkazy w kompaniach. Z całą pewnością wiemy, że z dniem 13 sierpnia z 1 kompanii przesunięci zostali do sztabu I batalionu 74 pp następujący oficerowie i żołnierze:
- ppor. Bernard Wiechuła „Maruda”,
- sierż. Stefan Marcinkowski „Dąb”,
- plut. Stefan Klimczyk „Miś”,
- ppor. Bronisław Pietruszka „Jednoróg”,
- kpr. NN „Poloński”,
- st. strz. Zbigniew Ptasiński „Łoś”,
- strz. Longin Hoffman „Sawa”,
- st. strz. Waldemar Gałuszko „Szatan”,
- strz. Edward Anczykowski „Jastrząb”,
- strz. NN „Student”,
- st. strz. Zdzisław Kowal „Wiktor”,
- kpr. NN „Franek I”,
- st. strz. Brymora „Kret”,
- strz. Józef Wojtasiński „Znaleziony”,
- strz. Edmund Hetner „Kotwica”,
- strz. NN „Jagoda”,
- strz. NN „Morus”,
- st. strz. Zdzisław Gapik „Widmo”,
- st. strz. Mieczysław Pytlarz „Roland”,
- st. strz. Bolesław Borucki „Karoń”,
- strz. Stefan Gajzmer „Ryś”,
- kpr. Felicja Fryben „Fantazja”.

     Prawdopodobnie także z 2 kompanii przesunięto do sztabu niektóre osoby, ale brak nam dokładnych danych osobowych. Nie we wszystkich przypadkach wiemy także jaki przydział w sztabie otrzymały poszczególne osoby. Zapewne większość z nich zostało przydzielonych do plutonu łączności i plutonu saperów.

Święto Wojska Polskiego

Przed 15 sierpnia sztab batalionu oraz jego dwie kompanie zgrupowały się w obozowisku Pękowiec. Dowództwo postanowiło zapewne uczcić Święto Wojska Polskiego oraz przeprowadzić specjalną akcję bojową.

     Ze względu na dużą ilość obecnych żołnierzy kwaterowali oni nie tylko w leśnym obozowisku, ale także w wioskach Pękowiec i Rudniki. Koncentrację wykorzystano zapewne na porządkowanie spraw organizacyjnych batalionu. Musimy bowiem pamiętać, że kilka dni wcześniej zapadła decyzja, że brakująca kompania batalionu ma być utworzona z nadwyżek żołnierzy dotychczasowych kompanii.

     Dowódca batalionu planował także przeprowadzenie akcji na pociąg na linii Częstochowa-Kielce. Zanim jednak do niej doszło batalion otrzymał, 15 sierpnia, rozkaz o przejściu do wykonania akcji Zemsta (marsz na pomoc walczącej Warszawie).

Obsada personalna

Skład sztabu batalionu w okresie od połowy czerwca 1944r. do 15 sierpień 1944r. według posiadanych przez nas informacji przedstawiał się następująco:

Dowódca batalionu:

-mjr. Hipolit Świderski „Jur”, „Szary” – od połowa czerwiec 1944r. 

Zastępca dowódcy batalionu:

-por. Mieczysław Tarchalski „Marcin” – od połowa czerwiec 1944r.

Adiutant dowódcy batalionu:

-ppor. Bronisław Pietruszka „Jednoróg” – od 13 sierpnia 1944r.

Szef batalionu:

-ppor. Skoczyński „Łeb”, „Bartek” – od połowa lipiec 1944r.

Oficer Informacyjny:

-por. Antoni Jacuński „Rak” – od lipiec 1944r. (nie przebywa jeszcze w batalionie), 

Kapelan pułku:

Ksiądz Wojtasik Jan „Janowski” – od koniec lipca 1944r.,

Oficer broni:

-ppor. Bernard Wiechuła „Maruda” – od 13 sierpień 1944r. 

Kwatermistrz:

- sierż. Marcinkowski Stefan „Dąb” - od 13 sierpień 1944r.

Oficer łączności:

-ppor. Jan Solecki „Barwicz” – od 13 sierpień 1944r.

Bezpośrednio w strukturach sztabu batalionu istniał także:

Zwiad konny, dowódca: ppor. Tadeusz Sikorski „Rogacz”,
Pluton saperów: dowódca ppor. Bernard Wiechuła „Maruda”,
Pluton łączności: dowódca ppor. Jan Solecki „Barwicz”.

Źródła:

Opracowując powyższy materiał korzystaliśmy z następujących źródeł:

Borzobohaty W.: „Jodła”,
Hillebrandt B.: Partyzantka na Kielecczyźnie 1939-1945,
Lis J., Kopczyński W., Niedbał J.: Kryptonimy „Hetman” i „Chrobry” Armii Krajowej,
Migacz M.: Obwód Armii Krajowej „Hetman” Włoszczowa w latach 1939-1945,
Tarchalski M.: Pamiętnik,
Zieliński Z.: „Marcin” major Mieczysław Tarchalski,
Zieliński Z.: „7 Dywizja Armii Krajowej”.